Ülkemizde ideolojik, tek yanlı, ticari bir çeviri ortamının varlığını söylemek mümkün. Örneğin bu çeviri anlayışı nedeniyle Balkan, Türki Cumhuriyetler, Afrika, Arap, Uzak Doğu edebiyatından Türkçeye çok az kitap çevrildiğini görüyoruz. Kültürel, tarihsel yakınlığımız olan ulusların, toplulukların edebiyatını bilmiyoruz. Oysa dünya edebiyatı dediğimizde sadece Batı, ABD, Rusya'yı kastetmiyoruz. Her alanda yaşanan tek yanlı hegemonya kültür ve edebiyatta da aynen sürmekte. Arap edebiyatı örnekleri de daha çok Arap coğrafyasında yaşamayan yazarlardan çevrilmekte. Bu anlamda Filistinli yazar Gassan Kanafani (1936-1972) de ülkemizde bilinmeyen yazarlardan biri. Oysa Gassan Kanafani hem Filistin direnişinin hem de Filistin edebiyatının sembol isimlerinden biri.

Filistinli yazar Gassan Kanafani'nin, Filistin'in Çocukları kitabı, evlerinden, topraklarından koparılan Filistinlilerin yaşadığı dramı ve İsrail işgalinin yarattığı travmayı hikâye eder. Kanafani, daha erken yaşlarda işgali yaşayan topraklarından ayrılmak zorunda kalmış farklı ülkelerde, Filistin kamplarında mülteci olarak yaşamış, yurtsuzluğu, yabancılaşmayı ve fakirliği tanımış, bu hayat onu mücadeleye itmiş, edebiyat anlayışını da bu yaşadıkları belirlemiştir. Tüm öykülerinde Yahudi terörünü anlatmış, kendi hikâyesi de bir Yahudi terörüyle son bulmuş, arabasına yerleştirilen bombanın patlatılmasıyla otuz altı yaşında öldürülmüştür. Gassan Kanafani, gerek bir kurmaca anlatıcısı olarak gerekse gazeteci olarak Filistin davasının tam merkezinde yer almış, gazeteciliğinin edebiyatını olumsuz etkileyeceği ikazlarına "Ben bir şeyler söylemek istiyorum. Bunu kimi zaman günlük gazetenin resmi haberlerinde, kimi zaman başmakale biçiminde söyleyebilirim. Kimi zamansa söylemek istediğim şeyi hikâyeden başka hiçbir yolla söyleyemem." diyerek karşı çıkmış, edebiyat ve hayat ayrımını reddetmiştir. Onun tüm yazdıkları her ne kadar zulme uğramış bir ulusun dramına yoğunlaşsa, onu merkez alsa da, yaklaşımındaki ustalık ve gündeme getirdiği temalarla meselesini giderek evrensel bir insan acısına dönüştürmeyi başarmıştır.

1967 İsrail yenilgisi tüm Filistin toplumunu derinden etkilerken Gassan Kanafani toplumuna umut ve mücadele ruhu aşılamak için hikâyeler, makaleler kaleme alır. Filistin Kurtuluş Örgütlerinin içinde yer alır, gazetelerinde yazar, aktif mücadelenin hep içinde olur. Dolayısıyla edebiyat anlayışının merkezi de işgal edilmiş Filistin topraklarındaki direniş hareketleri olur. Filistinlilerin yaşadığı dramlar, yenilgiler ve direnişler onun hikâyesini belirler.

Onun öyküleri, işgalin, direnişin, bombaların, tankların içinden seslenir. Bir savaş atmosferinden seslendiği için işgale uğramış insanların tahrip olmuş psikolojilerini yansıtır. İsrail işgali, bölge insanlarına silah dışında bir seçenek bırakmaz. Ya bu cehennemi terk edecek ya da onurlarına, topraklarına sahip çıkacak, direneceklerdir. Ne var ki bu insanlar silahsız, eğitimsiz ve bilinçsizdir. Bu yüzden savaş acemisi köylülerin, aydınların bu direniş arayışları dramatik olayların doğumuna yol açar. Savaş ve gündelik hayat arasında hiçbir sınır yoktur. Aynı gün savaştan eve evden savaşa giderler. Yol boyu seyahat edenler, köylerine gidenler güvende değildir. Masum insanların işgal askerlerince araçları çevrilir, sorgulanır ve katledilir. Bu işgal karşısındaki insanların mücadele şekilleri, anne-baba-çocuk üçgenindeki anlaşmazlıklar, bazı Filistinlilerin bu direnişe duyarsızlıkları, İngiliz mandasına öfke, İsrail askerlerinin zalimlikleri öykülerin odak noktaları olur.

Ülke sadece işgal altında değil diğer yandan fakirlik gibi ölümcül bir çember altındadır. İnsanlar için hiçbir çıkış yoktur: "Fakirlik tarafından ezilmişti, yiyecek karnesi tarafından ezilmişti, teneke bir çatının altında ezilmişti, ülkenin başkasının elindeki hâkimiyeti altında ezilmişti..." Özellikle "Tatil Hediyesi" öyküsünde mülteci kamplarında yaşanan dramlar, açlık, yoksulluk hikâye edilir, göstermelik yardımlar eleştirilir: "Kamplar. Bitkin sabahımızın alnındaki o lekeler. Çamur, toz ve merhamet düzlüklerinin üzerinde savrulan yenilgi bayrakları gibi oraya buraya dalgalanan yara bereler."

1948'de İsrail'in kuruluşu aşamasında Filistin halkının örgütsüz, bireysel direnişinin anlatıldığı öykülerde, küçük çocuk Mansur'un bir dizi hikâyesi anlatılır. Mansur, ailesinin karşı çıkmasına rağmen direniş için köyünden çatışma bölgesi Safed'e gelir ve direnişe katılır. Mansur'un benzer hikâyelerinin anlatıldığı öykülerde, direnişçilerin durumları, kuşak çatışması gündeme gelir. "Doktor Kasım Eva'ya, Safed'e Ulaşan Mansur'u Anlatıyor" öyküsünde, on yedi yaşındaki Mansur'un köyünden çıkıp Yahudilerle savaşmaya gidişi ve kahramanlıkları anlatılır. Ateş altında arkadaşlarına yemek götüren Filistinli direnişçilere katılan Mansur büyük yararlılık gösterir. "Ebû Hasan Bir İngiliz Arabasına Pusu Kuruyor" öyküsünde, Filistinlilerin bir İngiliz arabasına kurdukları pusu ve sonrasında İngilizlere duydukları öfke hikâye edilir. "Çocuk, Babası ve Tüfek, Ceddin'deki Kale'ye Gidiyor" öyküsünde, Mansur yine çatışmaya giderken, babasının da orada olduğunu öğrenir. Yaralı babasını alıp doktora yetiştirmek istemektedir.

Öykülerin temel vurgularından biri kuşak çatışmasıdır. İşgalin ilk yıllarında özellikle anne-baba çocuklarının direnişe katılmasına sıcak bakmaz. Ancak öykülerde bunun doğru olmadığı işlenir. "Süleyman'ın Arkadaşı Bir Gecede Çok Şey Öğreniyor" İsrail askerleri ile masum insanların karşı karşıya gelişi konusunu işler. İsrail askerleri insanları bir yere toplamış, birini aramakta ama bildiği hâlde çocuk arkadaşını ihbar etmemektedir. Zaten annesi izin verse o da direnişçilere katılacaktır. Annesi buna izin vermediği hâlde askerler mayınla evlerini havaya uçurur. Öyküde geri çekilmenin bir çıkış olmadığı vurgulanır. "Ramla'dan Haberler" öyküsünde ise ailesi İsrail askerlerince katledilen kasabanın berberi Ebû Osman'ın intikamı anlatılır. Öyküde tüm acılar özellikle Ebû Osman'ın anlatıcıya bakışından anlatılır. "O Gün Daha Çocuktu" öyküsünde, araçtan indirilip katledilen Filistinliler gündeme gelir.

"Yamaç", "Çocuk O Anahtarın Baltaya Benzediğini Fark Ediyor", "Hamit, Amcaların Anlattığı Hikâyeleri Dinlemeyi Bırakıyor" onun en başarılı öyküleri olur. "Yamaç" adlı öykü, sembolik, imgesel bir dille, sömürüyü, işe bağlılığı içe işleyen bir örnekle anlatır. İşine bağlı bir ayakkabıcının ölümü, bir oğulun ve onun öğretmeni tarafından ustalıkla aktarılır. Kitabın başarılı öykülerinden "Çocuk O Anahtarın Baltaya Benzediğini Fark Ediyor"da, anahtar ve balta metaforu üzerinden işgalin, umutsuzluğun ve çıkışın hikâyesi oluşturulur. Anlatıcı neredeyse işgal ve direnişten hiç söz etmeden bir simge üzerinden olup bitenleri kurgular. "Hamit, Amcaların Anlattığı Hikâyeleri Dinlemeyi Bırakıyor"da, direnişçinin psikolojisi derinlikli bir çözümleme ile anlatılır. Ülkenin yaşadığı sorunlara ilişkin duyarsızlık, mücadele, erdem özellikle işitme metaforu üzerinden başarıyla kurgulanır.

Onun pek çok öyküsü işgalin haksızlığını ifade eden bir manifesto gibidir. Yıkıcı savaşın mağduru Gassan, savaşın; ruhlarda, bedende, toplumda yarattığı dramları ustalıkla öyküleştirir. Savaşı en ağır şekilde mahkûm ederken bunu kaba bir mesajla değil, etkili göndermeler, ince ayrıntılar ve vurucu imgelerle gerçekleştirir. Gassan Kanafani öykülerinde şiddet, yaşama tutkusu, savaş ve yoksulluğu iç içe şiirsel bir dille aktarır. İşgal altında olmanın acısını, çaresizlik içindeki mücadeleyi incelikle hikâyeleştirir. Büyük insanlık kıyımlarını, acımasızlıkları anlatırken, hâlâ insanlığın ölmediğini müjdeleyen büyük fedakârlıkları, incelikleri, merhametleri gündeme getirir.

Filistin'in Çocukları'nda, sert bir şiddetin doğurduğu dram, etkileyici bir dil, sömürüye varmayan bir duygusallık, tonunda bir ulus övgüsü ile harmanlanır. Öykülerin belki de en büyük başarısı bugün bile güncelliğini koruyan insanlık hâllerinin daha o dönemde alacağı yönü belirlemesidir. Gassan Kanafani kısacık hayatına rağmen daha sonra katili olacak bir devletten bu türün en güzel örneklerini vererek intikamını almış, hayat ve eserini bütünlüğe ulaştırmıştır. Bu anlamda sadece Filistin edebiyatı değil, dünya öykücülüğü de bu hayata ve eserlere çok şey borçludur. Kanafani, sanatla, öyküyle bir hayatın nasıl güzelleşebileceğinin, işgale nasıl karşı durulabileceğinin parlak örneğini vermiştir.





Yayın Tarihi : 15.05.2021